Môi trường số của ta đang ô nhiễm trầm trọng!

Mọi người truyền tệp, tải ảnh lên mạng xã hội và phát trực tuyến phim và bài hát mà không cần tận mắt chứng kiến điều gì xảy ra với chuỗi bit và byte đó. Tất cả dữ liệu này truyền qua cáp ngầm kết nối các máy chủ khác nhau nằm rải rác trên khắp thế giới, bị che khuất khỏi tầm nhìn của chúng ta — thường được gọi là Cloud Đám mây. Chỉ cần một cú nhấp chuột, mọi thông tin sẽ xuất hiện lại trên màn hình bất cứ khi nào ta muốn. Ta có thể nghĩ rằng chúng không tốn diện tích hay năng lượng, ít nhất là trên máy tính của mình. Cloud là thứ ta luôn tôn thờ, nhưng bạn đã bao giờ nghĩ tới khả năng có “mưa axit” và có thể gây hại cho “môi trường số” của con người? 

Rất nhiều dữ liệu digital có thể được coi như “chất thải”, hoặc sản phẩm vô dụng chỉ tốn công lưu trữ vì chẳng ai nhớ hay cần đến. Trong một vài trường hợp khác, loại dữ liệu này tương tự như những dòng tweet hoặc ảnh ta up online. Mạng xã hội cho phép chúng ta tự phụ trách câu chuyện của mình, mặt khác, chúng đang khiến chúng ta sản xuất ra thứ mà có thể coi là ô nhiễm kỹ thuật số.

Với sự phát triển của công nghiệp hoá, ta dần được trải nghiệm hậu quả của sản phẩm ô nhiễm từ quá trình phát triển. Trong thế giới digital, những “chất thải” này không được đổ trực tiếp ra môi trường xung quanh mà cuối cùng được thu gom và lưu trữ trong các “thị trấn” máy chủ khổng lồ, do một vài công ty lớn điều hành.

Sự mở rộng không ngừng của các trung tâm dữ liệu rất cần thiết để lưu trữ hàng petabyte dữ liệu ta sản xuất hàng ngày, vì thế, chúng ta nên bắt đầu tự hỏi liệu có nên tính đến tác động năng lượng mà ô nhiễm digital gây ra đối với môi trường và ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống. Những điều này có thể dẫn đến hành động rất cụ thể: Có nên ngừng đăng Story trên Instagram và ít lướt trang chủ Twitter hơn?

Theo một số dự đoán, trong 2022, mỗi ngày có hơn 347 tỉ emails được gửi đi. Whatsapp thì chạm tới con số 2 tỉ người dùng vào đầu 2020, Facebook thì ghi nhận hơn 2.7 người dùng thường xuyên mỗi tháng, chỉ trong quý 2 của 2020. 2019, Netflix thông báo rằng trung bình mỗi người dùng của họ xem video 2 tiếng/ngày. Còn video và ảnh, mỗi ngày, 95 triệu bài đăng ảnh được chia sẻ trên Instagram. 

Những gì ta “thải” ra hàng ngày được tiếp nhận như là “rác thải”. Hãy nghỉ tới ví dụ từng xảy ra với Geocities, một dịch vụ miễn phí ra đời vào 1994, cho phép mọi người tạo trang riêng của mình trên hệ thống World Wide Web và chỉ cần chạy quảng cáo cho người dùng page. Yahoo! quyết định đóng GeoCities và xoá 38 triệu trang web của người dùng. Một số trường hợp khác thì ngược lại: con người cố gắng lưu trữ mọi dữ liệu, như Internet Archive đang làm với Wayback Machine. 

Một bài báo từ Nature cũng lưu ý rằng, trong 2018, các trung tâm dữ liệu đã sử dụng “ước tính 200 terawatt giờ (TWh) mỗi năm — khoảng một nửa lượng điện được sử dụng cho giao thông trên toàn thế giới và chỉ 1% nhu cầu điện toàn cầu — và chúng đóng góp khoảng 0,3% vào tổng lượng khí thải carbon, trong khi công nghệ thông tin và truyền thông ( Hệ sinh thái ICT) chiếm hơn 2% lượng khí thải toàn cầu. ”

Mức tiêu thụ điện chỉ tăng lên trong thời kỳ đại dịch Covid-19: khi hầu hết các hoạt động và công việc chuyển sang trực tuyến và mọi người buộc phải ở nhà, đắm chìm trong những bộ phim truyền hình dài tập hoặc bị cuốn vào vực thẳm của những cú lướt trên màn hình, “Lưu lượng truy cập internet toàn cầu tăng vọt gần 40% trong khoảng thời gian từ tháng 2 đến giữa tháng 4 năm 2020, được thúc đẩy bởi sự tăng trưởng trong video streaming, hội nghị truyền hình, trò chơi online và mạng xã hội, ” báo cáo gần đây của Cơ quan Năng lượng Quốc tế cho biết. 

Theo báo cáo, kể từ năm 2010, số lượng người dùng internet trên toàn thế giới đã tăng gấp đôi trong khi lưu lượng truy cập internet toàn cầu tăng gấp 12 lần, tương đương khoảng 30% mỗi năm. Lưu lượng truy cập internet toàn cầu hiện dự kiến sẽ tăng gấp đôi vào năm 2022, lên 4,2 zettabyte/năm.

Một trong những vấn đề nhằm giải quyết sức nặng của ô nhiễm digital còn nằm ở việc tính toán năng lượng tiêu thụ: một nghiên cứu được công bố bởi The Shift Project về mức tiêu thụ năng lượng của video streaming trên Netflix đã nhận được nhiều lời chỉ trích gay gắt, buộc các tác giả phải xem xét lại số liệu của họ. Ban đầu, báo cáo chỉ ra rằng việc xem một bộ phim trong 30 phút trên Netflix tạo ra lượng khí thải tương đương với việc lái xe ô tô khoảng 6km. với dữ liệu sửa đổi, lượng khí thải giảm xuống tương đương với việc lái xe 200m.

Tính toán ban đầu đã tính đến mức tiêu thụ khoảng 370 terawatt giờ (TWh) mỗi năm, nhiều hơn nhu cầu điện hàng năm của Vương quốc Anh. Tuy nhiên, tác động thực sự của những con số này cũng phụ thuộc vào loại năng lượng được sử dụng: liệu nó đến từ năng lượng tái tạo hay nhiên liệu hóa thạch có thể có tác động lớn.

Rõ ràng, ngay cả khi phải điều chỉnh lại số liệu của mình thì điều đó không có nghĩa là không có vấn đề gì xảy ra, đặc biệt là khi nhìn vào tương lai, nơi chúng ta đang thấy các nền tảng trò chơi online ngày càng mở rộng, các công nghệ như trí tuệ nhân tạo - vốn cần hàng triệu dữ liệu và nhiều khả năng tính toán cần được đào tạo và phát triển - và sự ra đời của công nghệ mạng 5G hứa hẹn trên mọi thiết bị trực tuyến.

Đọc thêm: Khách hàng của thời đại số sẽ mong đợi điều gì từ ngân hàng và các dịch vụ tài chính?

Ví dụ: một bài báo nghiên cứu của một nhóm tại Đại học Massachusetts Amherst phát hiện ra rằng việc đào tạo một mô hình Xử lý ngôn ngữ tự nhiên lớn - một loại thuật toán AI được sử dụng để đọc ngôn ngữ - có thể tiêu tốn nhiều năng lượng như một chiếc ô tô trong suốt thời gian tồn tại - bao gồm năng lượng cần thiết khi xây dựng.

Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu chỉ ra rằng, trong những năm gần đây, trước nhu cầu gia tăng đối với cả máy chủ và lưu lượng truy cập internet, nhu cầu điện ở trung tâm dữ liệu đã không tăng trong nửa thập kỷ qua. Một trong những lý do: sự thay đổi tỷ lệ siêu âm.

Các công ty như Amazon, Google và Facebook đã tạo ra các nhà máy sản xuất máy chủ siêu hiệu quả tận dụng lợi thế của kiến trúc máy tính thống nhất và có thể dễ dàng mở rộng quy mô lên đến hàng trăm nghìn máy chủ. Đồng thời, các công ty này đang khám phá các giải pháp làm mát sáng tạo và cố gắng khai thác năng lượng tái tạo xanh.

Theo The Guardian, Facebook đã công bố mục tiêu dài hạn hơn, trong đó có cam kết không phát thải ròng cho toàn bộ “chuỗi giá trị” của mình vào năm 2030, bao gồm cả các nhà cung cấp và người dùng. Google thì đã cam kết sẽ được cung cấp hoàn toàn bằng năng lượng tái tạo vào năm 2030.

Việc tập trung hóa các trung tâm dữ liệu vào tay một số công ty lớn giúp giảm tiêu thụ năng lượng nhưng cũng củng cố vị thế của các công ty này bằng cách tăng cường quyền lực của họ: sẽ rất khó để thoát khỏi những nền kinh tế quy mô cho phép thuê không gian trên máy chủ với chi phí thấp.

Đồng thời, việc chỉ dựa vào tiến bộ công nghệ có thể trở thành một canh bạc rủi ro. Có lẽ chúng ta cũng nên bắt đầu đánh giá lại việc sử dụng các nền tảng digital của mình. Vì lý do này, đã có một số tiện ích mở rộng, cố gắng cung cấp cho người dùng cái nhìn sơ lược về mức tiêu thụ năng lượng liên quan đến hoạt động digital, chẳng hạn như Carbonalyser cho phép mọi người hình dung mức tiêu thụ điện và phát thải khí nhà kính (GHG) mà trình duyệt internet dẫn đến.

Đọc thêm: Tương Lai Ngành Giáo Dục - Mô hình số hoá trải nghiệm

Các cách tiếp cận khác thì hướng tới việc cố gắng suy nghĩ lại về trải nghiệm của phương tiện truyền thông xã hội, chẳng hạn như dự án nghiên cứu Post Abundance của Tom Jarrett tại studio thiết kế Normal của Anh. Ý tưởng là trình bày hình ảnh trên Instagram dưới dạng một hộp màu xám, trong đó thuật toán nhận dạng hình ảnh sẽ mô tả những gì bạn sẽ xem. Instagram sẽ trở nên đầy từ ngữ thay vì hình ảnh. Khi đó, nếu bạn muốn xem hình ảnh, chỉ cần nhấp vào đó.

Những gì phải yêu cầu là các quy định rõ ràng và hiệu quả từ chính phủ, từ đó thúc đẩy các công ty giảm lượng khí thải, kêu gọi sự minh bạch về tác động mạnh mẽ của các trung tâm dữ liệu của họ và đầu tư trực tiếp vào các hệ thống năng lượng tái tạo.