Vòng đời phát triển sản phẩm (Software Life Cycle Development) và vai trò của IT Business Analyst

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về một khái niệm được coi là cốt lõi trong mỗi dự án phần mềm, đó chính là vòng đời phát triển phần mềm – Software Development Life Cycle (SDLC), và nhiệm vụ của một IT BA trong trừng bước thực hiện của dự án.

Vòng đời phát triển phần mềm – Software Development Life Cycle (SDLC) là gì?

SDLC (Software Development Life Cycle) là một quy trình có cấu trúc gồm các bước cụ thể được sử dụng để phát triển phần mềm một cách hệ thống, hiệu quả và có thể kiểm soát được. Mục tiêu chính của SDLC là đảm bảo rằng phần mềm được phát triển đáp ứng đầy đủ yêu cầu của người dùng, đúng thời hạn và trong phạm vi ngân sách cho phép.

Một quy trình phát triển phần mềm sẽ trải qua 6 giai đoạn chính:

• Planning (Lên kế hoạch): Sau khi một ý tưởng về một sản phẩm hay một tính năng mới được hình thành, Project manager sẽ đóng vai trò chủ chốt trong việc lên kế hoạch cho dự án. Việc lên kế hoạch sẽ làm rõ về các yếu tố chính trong dự án phát triển phần mềm như bối cảnh, mô hình triển khai được sử dụng, các công cụ hỗ trợ, timeline dự án, phạm vi phát triển và các sản phẩm đầu ra từ phíc các bộ phận tham gia vào dự án.
• Requirement (Khai thác yêu cầu): Trong giai đoạn này, các yêu cầu từ phía các bên liên quan như lãnh đạo dự án, khách hàng cần được làm rõ và tài liệu hóa để làm tiền đề cho việc phát triển sản phẩm. Đây là một bước rất quan trọng trong cả dự án vì nếu như nhu cầu của khách hàng không được phân tích kỹ lưỡng, đầu đủ và chính xác, điều đó có thể làm cho sản phẩm phát triển sai hướng và gây ảnh hưởng đến các bên liên quan.
• Design (Thiết kế sản phẩm): Sau khi làm rõ được yêu cầu của khách hàng, đây sẽ là lúc bắt tay vào để xây dựng và tạo hình sản phẩm. Quá trình thiết kế sản phẩm sẽ bao gồm 2 phần chính: xây dựng bên ngoài sản phẩm (UI) và xây dựng bên trong sản phẩm (hệ thống và logic). Đây sẽ là lúc những yêu cầu và ý tưởng đến từ các bên liên quan được biến hóa thành wireframe, mockup và prototype.
• Development (Phát triển sản phẩm): Một sản phẩm phần mềm sau khi được mài dũa thành hình qua công đoạn thiết kế sẽ được chuyển đến bộ phận developers để phát triển thành một sản phẩm hoàn thiện.
• Testing (Thử nghiệm): Sau khi sản phẩm được hoàn thiện, sản phẩm phần mềm sẽ được chuyển đến bộ phận tester hoặc trực tiếp đến khách hàng để kiểm định chất lượng. Mục đích của giai đoạn này là để tìm ra những lỗi về sản phẩm trong quá trình sử dụng để sửa chữa kịp thời trước khi bàn giao cho khách hàng và được đưa vào sử dụng.
• Deployment & Maintenance (Chuyển giao và bảo trì): Đây là công đoạn cuối cùng của một vòng đời phát triển phần mềm. Sản phẩm sau khi được hoàn thiện và chạy ổn định sẽ được chuyển giao lại cho khách hàng và công ty vần mềm sẽ chịu trách nhiệm bảo trì nếu có sự cố xảy ra.

Đọc thêm: BACCM – Mô hình cơ bản dành cho các Business Analyst

Vai trò của một IT Business Analyst trong quá trình phát triển phần mềm

Trong quy trình phát triển của một dự án phần mềm, IT Business Analyst không trực tiếp tham gia vào toàn bộ quá trình phát triển. Mặc dù sự hỗ trợ của IT BA sẽ đi theo xuyên suốt toàn bộ dự án, nhiệm vụ chính của một IT Business Analyst sẽ chỉ tập trung vào một số giai đoạn nền móng ban đầu của vòng đời phát triển phần mềm.
Trong giai đoạn kế hoạch (Planning), IT Business Analyst cần làm rõ về phần công việc và trách nhiệm của mình trong dự án. Việc sử dụng những mô hình như BACCM (Business Analysis Core Concept Model) để hiểu về bức tranh lớn của dự án là raats quan trọng trong giai đoạn này. Ngoài ra, những yếu tố khác như xác định timeline của từng nhiệm vụ chi tiết, vai trò và trách nhiệm chi tiết trong dự án cũng sẽ giúp cho BA tránh được những bất đồng không đáng có trong quá trình thực hiện dự án. Cần xác định rõ ràng về thời gian hoàn thành nhiệm vụ, tránh việc đặt mục tiêu chung chung như “cuối tháng xong nhiệm vụ A”, làm giảm sự chính xác về thời gian cho các đầu việc.

Giai đoạn tiếp theo, Requirement (Khai thác yêu cầu) chính là giai đoạn quan trọng nhất của một Business Analyst. Lượng việc của một IT BA sẽ tập trung 80% trong giai đoạn này. Đối với một IT  BA, giai đoạn này sẽ được chia ra làm 2 giai đoạn nhỏ hơn:

• Khai thác yêu cầu (Requirement Elicitation): Đây là giai đoạn mà Business Analyst cần sử dụng nghiệp vụ của mình để khai thác yêu cầu từ phía khách hàng. Trong giai đoạn này Business Analyst cần tìm hiểu sâu sắc và kỹ càng các yêu cầu, tránh trường hợp hiểu mơ hồ, hiểu thiếu hay thậm chí là hiểu sai yêu cầu từ phía khách hàng. Yêu cầu đầu ra trong giai đoạn này thường sẽ là BRD (Business Requirements Document) – Tài liệu yêu cầu nghiệp vụ.
• Phân tích yêu cầu (Requirement Analysis): Sau khi đã có BRD, BA sẽ tiếp tục phân tích chi tiết để chuyển đổi yêu cầu nghiệp vụ sang ngôn ngữ kỹ thuật cho các bên liên quan. Đầu ra là tài liệu SRS (Software Requirement Specification) – Đặc tả yêu cầu phần mềm. Trong giai đoạn này, BA có trách nhiệm đảm bảo rằng toàn bộ team đều hiểu rõ yêu cầu. Nếu yêu cầu phân tích sai, mơ hồ hoặc thiếu chính xác, sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến cả quá trình phát triển và kết quả cuối cùng của dự án. Vì vậy, đây là giai đoạn mang tính sống còn và đòi hỏi sự đào sâu, kỹ lưỡng, logic và toàn diện trong phân tích.

Trong giai đoạn thiết kế, BA sẽ phối hợp chặt chẽ với designer để đảm bảo các yêu cầu nghiệp vụ được phản ánh chính xác lên giao diện người dùng. BA có vai trò tham gia review UI/UX, đối chiếu với yêu cầu ban đầu và cùng khách hàng họp đánh giá bản thiết kế. Bên cạnh đó, BA còn đóng vai trò cầu nối giữa team thiết kế và kỹ thuật, giải thích logic hệ thống để các thiết kế không bị lệch hướng so với quy trình nghiệp vụ.

Khi chuyển sang giai đoạn phát triển, BA cần làm rõ từng tính năng cho các developer, đặc biệt là các chức năng nhỏ, dễ bị bỏ sót hoặc hiểu sai. BA sẽ làm việc liên tục với developer để làm rõ yêu cầu chi tiết, giải thích ngữ cảnh, và xử lý các câu hỏi phát sinh. Ngoài ra, BA cũng quản lý tài liệu deliverables, cập nhật và ghi chú các thay đổi về yêu cầu nếu có sự điều chỉnh giữa khách hàng và team dự án trong suốt quá trình triển khai.

Cuối giai đoạn phát triển, sản phẩm sẽ được kiểm tra trong giai đoạn UAT (User Acceptance Testing) – khách hàng sẽ trực tiếp kiểm thử. BA sẽ hỗ trợ training người dùng cuối hoặc phối hợp với tester để hướng dẫn sử dụng sản phẩm. Đồng thời, BA cần review test plan để đảm bảo các kịch bản kiểm thử đáp ứng đúng yêu cầu và timeline. Trong một số trường hợp, BA có thể đi onsite gặp khách hàng để hỗ trợ kiểm thử và lấy phản hồi trực tiếp. Cuối cùng, BA cần đảm bảo có biên bản nghiệm thu (sign-off) giữa hai bên trước khi triển khai chính thức.

Sau khi phần mềm được bàn giao, BA vẫn cần tiếp tục theo dõi và hỗ trợ nếu phát sinh sự cố. Khi có lỗi xảy ra, BA sẽ là người đầu tiên phân tích và đánh giá xem lỗi đến từ phía khách hàng, sai sót từ tài liệu, hay lỗi trong quá trình phát triển. Vai trò của BA lúc này là kết nối, phân tích nguyên nhân và hỗ trợ xử lý sự cố nhanh chóng và chính xác.

Đọc thêm: IT Business Analyst nhập môn – Giới thiệu chung về nghề IT Business Analyst

Kết

IT Business Analyst không chỉ đóng vai trò làm rõ yêu cầu mà còn là người kết nối các bên liên quan trong toàn bộ vòng đời phát triển phần mềm. Từ khâu lên kế hoạch, phân tích yêu cầu, đến thiết kế, phát triển, kiểm thử và triển khai – BA chính là cầu nối xuyên suốt giúp đảm bảo dự án đi đúng hướng, đúng mục tiêu và thành công.